Julian Talko-Hryncewicz herbu Iłgowski (1850-1936) pochodził z rodziny szlacheckiej z długim rodowodem. Znany polski etnograf, lekarz i antropolog-amator, który zasłynął nie tylko ze swoich rozległych badań etnograficznych, ale również dzięki licznym sekcjom zwłok wykonanym podczas swojej podróży szczegółowo opisał cechy antropologiczne Ewenków, Tunguzów, Tatarów, Chałchasów, Chińczyków i Czuwaszów.

Jego dzieciństwo zdecydowanie nie było usłane różami - już jako 6-latek po rozwodzie rodziców nie trafił pod opiekę żadnego z nich, ale dziadków od strony matki - Adama oraz Domicelli Fiszerów. Po ukończeniu szóstej klasy gimnazjum zaczął im pomagać w rodzinnej aptece, gdzie zaczął nabywać praktyki. Jako, że rodzinną tradycją było pozostawanie lekarzami (wykształceni na Uniwersytecie Wileńskim ojciec, dziadek, stryj, brat matki oraz jego przyrodni brat pełnili tą funkcję), dlatego też sam Julian Talko-Hryncewicz nie widział dla siebie innej drogi. Po nieudanej próbie dostania się do Szkoły Głównej w Warszawie, otrzymał pozytywną odpowiedź na swoją aplikację w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu, zaś po dwóch latach zdał egzamin półlekarski i przeniósł się na Uniwersytet Św. Kazimierza w Kijowie, gdzie otrzymał pełne wykształcenie. Tuż po studiach rozpoczął swoją praktykę lekarską w Zwinogródce na Podolu, o której wspomniał w swoich zapiskach jako o „lichej powiatowej mieścinie na ostatnich kresach dawnej Rzeczypospolitej”. Dlatego też w tym samym roku wyjechał na uczelnie w Wiedniu i Paryżu. To właśnie od tego momentu rozpoczęła się jego przygoda z etnografią i antropologią, które stały się jego pasją.

Podróż swojego życia rozpoczęła się od Galicji, skąd udał się następnie do Krakowa i Lwowa,  gdzie zafascynował się środowiskiem naukowym Akademii Umiejętności mieszczące się w dawnej stolicy Polski, która skupiała uczonych ze wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej, takich jak chociażby znani polscy antropolodzy: Józef Majer, Aleksander Kremer czy Izydor Kopernicki, z którymi Julian Talko-Hryncewicz nawiązał kontakty i zainteresował się badaniami antropologicznymi i etnograficznymi. Ze skupieniem słuchał wykładów, analizował badania znanych antropologów i zapoznawał się z pracami naukowymi oraz szczegółowymi opisami sposobu przeprowadzonych badań, co niebawem miało zapoczątkować jego własne, które zapiszą się na kartach światowej antropologii.

Pomimo konieczności powrotu do Zwinogródki, gdzie zawodowo pracował jako lekarz (i będzie ten fach wykonywał na terenie Ukrainy przez najbliższe 14 lat, zanim jego wielka podróż zacznie się na dobre, ale przyniesie też wiele pożytku w kontekście przeprowadzanych przez niego badań), nie potrafił porzucić swoich ambicji i zafascynowania antropologią i archeologią, toteż cały czas zbierał materiały i publikował artykuły z tego zakresu. Jako archeolog-hobbysta przyczynił się po raz pierwszy do przełomowego odkrycia w Ryżanówce, gdzie został odkopany dobrze zachowany kurhan (typ dawnych grobowców ludów pogańskich usypywane na kształt pagórka - głównie słowiańskich i celtyckich, które charakteryzowały się składaniem ciał zmarłych wraz z kosztownościami, które miały zabrać ze sobą w zaświaty). Był to grobowiec scytyjski z III w. p. n. e., w którym znaleziono wiele złotych i srebrnych zabytków. W późniejszych latach to odkrycie przyczyni się do poszerzenia wykopalisk w Ryżanówce i znalezienia kolejnych kurhanów - w tym wielkiego, scytyjskiego księcia.

Julian Talko-Hryncewicz początkowe prace wykonywał właśnie w miejscu pierwszego kurhanu, a kiedy jego prace od długiego czasu nie przynosiły żadnych efektów, niezasypany przez niego wykop uległ odsunięciu odsłaniając kurhan, przez który chłopi weszli do środka grabiąc część zawartości. Później zabezpieczono jamę w celu zapobiegania dalszej grabieży, zaś zabytki odkupowano od miejscowych chłopów w obawie o ich utracenie. Pomimo wielkiego odkrycia, Talko-Hryncewicz został odsunięty od wykonywanych przez siebie entuzjastycznie prac i odesłany do Krakowa, zaś na jego miejsce wysłano zawodowego archeologa, który miał prowadzić profesjonalne wykopaliska i któremu później przypisano lwią część chwały za odkrycie. W późniejszych latach na podstawie rozpoczętych przez niego badań dokonano wykopalisk szczątek i dóbr, dzięki którym zrekonstruowano m. in. słynny strój księżniczki z Ryżanówki, wielu przedmiotów użytkowych, dzieł sztuki wykonanych z kamieni i złota oraz innych, które można dzisiaj znaleźć w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.

Po odsunięciu od wykopalisk w Ryżanówce, Julian Talko-Hryncewicz zmienił nieco kierunek i skupił się na badaniu lecznictwa ludowego na Rusi południowej, a także wydał szczegółowo opracowaną monografię antropologiczną ludu ukraińskiego. Po spędzeniu ponad 10 lat na zbieraniu materiałów antropologicznych na Litwie i Rusi, wrócił do swojego majątku w Antonowie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę. Niedługo po założeniu z nią rodziny, znacząco pogorszyła się ich sytuacja materialna, co skłoniło Juliana Talko-Hryncewicza do podjęcia pracy lekarza na Syberii.

Wraz z żoną udał się do miejscowości Troickosawsk-Kiachta w okręgu zabajkalskim położonej nieopodal granicy z Mongolią, gdzie pełnił funkcje sądowo-lekarskie, gdzie jego głównym zadaniem było wykonywanie sekcji zwłok... jednak i to potrafił wykorzystać na korzyść prowadzonych przez siebie badań, z których nigdy nie zrezygnował. To właśnie tutaj prowadził w wolnych chwilach badania, których następstwem było opisanie cech antropologicznych Ewenków, Tunguzów, Czuwaszów, Tatarów, Chińczyków i Chałchasów (inaczej Chałcha-Mongołowie - najliczniejsza grupa etniczna w Mongolii). Jego uwagę zwróciło wzajemne przenikanie się ras i kultur ludów z pogranicza, co było podstawą prowadzonych przez niego w późniejszych latach badań.

Pod koniec swojego pobytu na Syberii w związku z wybuchem epidemii dżumy oddelegowano go do stolicy Mongolii - Ułan Bator, gdzie prowadził swoje obserwacje dotyczące etiologii choroby. Zauważył, że jej nosicielami były tamtejsze gryzonie - tarbagany. Swoje badania opublikował w kilku czasopismach medycznych. Warto również wspomnieć, że był on założycielem oraz kierownikiem miejscowego Oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, muzeum etnograficznego, a także biblioteki naukowej.

Pomimo wieloletniego niedoceniania ze względu na brak wykształcenia antropologicznego, entograficznego i archeologicznego, nie przerwał on swoich badań ani nie zniechęcił się odniesionymi porażkami, co podczas jego pobytu na Syberii zaowocowało licznymi publikacjami, uznaniem za wieloletnie badania antropologiczne, zaś w 1904 roku został nagrodzony wielkim złotym medalem Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu. W późniejszych latach, już po jego śmierci, nazywano go największym polskim badaczem Syberii.

Po dziesięcioletnim pobycie na Syberii, wraz z żoną powrócił do Polski, gdzie spotkał się z wieloma uczonymi, po czym udał się na krótki wyjazd do Lwowa, a następnie wrócił do rodzinnego majątku. W swoich zapiskach wspomniał: „Kraków, o którym od dawna przestałem już marzyć, znowu stanął na drodze mojego życia”. Podczas pobytu w Krakowie otrzymał godność członka korespondenta Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności w Krakowie, co zaowocowało staraniami różnych uczonych o jego względy, w tym nie tylko w samym Krakowie, w którym przez wiele lat jego prace nie były doceniane jako amatorszczyzna, ale również w Wiedniu i Lwowie. W końcu objął kierownictwo nad nowopowstałą katedrą antropologiczną w Akademii Umiejętności w Krakowie oraz podróżował po różnych krajach prowadząc wykłady, które następnie publikował w rękopisie, aby szerzyć zdobytą podczas przeprowadzanych badań wiedzę w środowisku antropologicznym i etnologicznym, w które miał duży wkład.

W 1908 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego Katedry Antropologii Fizycznej Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaś w 1913 roku tytuł profesora zwyczajnego dzięki intensywnemu badaniu ludności góralskiej Podhala, co było tematem jego prac. Latem 1914 roku wraz z żoną wyjechał przeprowadzać badania terenowe do Lidy i Petersburga, zaś wybuch I wojny światowej uniemożliwił mu powrót z Finlandii do Krakowa, dlatego na cztery lata objął stanowisko lekarza w Petersburgu. Ten okres pracy zawodowej również wykorzystał jako okazję do badań i zebraniu ciekawych materiałów do prac naukowych, które opublikował już w wolnej Polsce.

W 1917 roku przeprowadził się do Kijowa, gdzie prowadził wykłady na Polskim Kolegium Uniwersyteckim, po czym po roku wrócił na UJ, gdzie ponownie objął kierownictwo nad Katedrą Antropologii i zaangażował się w rozbudowanie Zakładu Antropologii Fizycznej, któremu podarował własny dorobek w postaci dokumentacji naukowej prowadzonych przez siebie badań oraz osobisty zbiór książek. Całość jego dorobku zaowocowała aż 150 publikacjami naukowymi z zakresu antropologii, etnografii, archeologii oraz medycyny. Ostatnie prowadzone osobiście badania dotyczyły szkieletów z krakowskich cmentarzy. Badania terenowe prowadził aż do późnej starości, do kiedy tylko starczyło mu sił. W 1926 roku przyznany został mu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Krzyża Komandorskiego Orderu Polonia Restituta, zaś w 1927 roku finalnie doczekał się przyznania członkostwa czynnego Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Na emeryturę odszedł dopiero 4 lata przed swoją śmiercią, w 1932 roku, kiedy stan zdrowotny mu na to nie pozwalał.

Warto również wspomnieć, że przez całe życie najbardziej cenił sobie osobiste kontakty nie tylko z ludami, które były przedmiotem jego badań, ale również innymi uczonymi. Jednym z najbardziej zaprzyjaźnionych z nim badaczy był światowej sławy polski etnograf Bronisław Piłsudski (brat Józefa Piłsudskiego), który poświęcił większość swojego życia na badanie kultury, języka i wierzeń ludności Ajnu, w którą się wżenił i doczekał licznego potomstwa. Warto wspomnieć, że to właśnie Bronisławowi Piłsurskiemu Julian Talko-Hryncewicz pomógł zostać współpracownikiem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności.

Dla zainteresowanych:

Julian Talko-Hryncewicz:

1. https://www.polskipetersburg.pl/hasla/talko-hryncewicz-julian
2.https://polskiepoznawanieswiata.pl/pl/stanowiska_uniq_f5gwB1Xr/trzy-kontynenty-w-jeden-dzien_uniq_2z6qyyDU/l2321_polskie-poznawanie-azji/l755_badacze_uniq_pi45taGO/julian-talko-hryncewicz_uniq_wf4n6BOn.html
3. https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83417,Talko-Hryncewicz-Julian.html
4. https://iderepublica.pl/znani-nieznani/indeks/julian-talko-hryncewicz/
5. https://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-X-2010-7.pdf
6. http://doccdn.simplesite.com/d/ba/6a/283726784184150714/4070a321-8477-4353-b720-5c5cef67623d/R%C3%B3d%20TALKO%20HRYNCEWICZ%C3%93W.pdf

Ryżanówka:

7. https://archeo.uj.edu.pl/badania-w-ryzanowce-old
8. http://ma.krakow.pl/tour/zbior-scytyjska-ksiezniczka-z-ryzanowki/
9. https://docplayer.pl/16194485-Scytyjski-ksiaze-z-ryzanowki.html

Ewenkowie:

10. https://www.wikiwand.com/pl/Ewenkowie
11. https://izabelaoldak.com/2020/12/24/o-szamanizmie/

Ludy tunguskie:

12.https://polskiepoznawanieswiata.pl/pl/stanowiska_uniq_f5gwB1Xr/trzy-kontynenty-w-jeden-dzien_uniq_2z6qyyDU/l2321_polskie-poznawanie-azji/l755_badacze_uniq_pi45taGO/julian-talko-hryncewicz_uniq_wf4n6BOn/kultury_uniq_Gd9Gti1i/grupy-tunguskie.html
13. https://www.salon24.pl/u/ankang55/856763,ostatnia-kwadra-ksiezyca-zmierzch-tunguzow,2
14. https://villsethnoatlas.wordpress.com/mity-i-opowiesci/dlaczego-kobiety-tunguskie-sa-latwe/

Czuwasze:

15. https://www.wikiwand.com/pl/Czuwasze
16. https://www.wikiwand.com/pl/Czuwaszja
17. https://www.duhoctrungquoc.vn/wiki/pl/Czuwasze
18. https://thestrip.ru/pl/pomada/chuvashi-istoriya-i-tradicii-naroda-kakimimi-chertami-lica/

Julian Talko-Hryncewicz o Bronisławie Piłsudskim:

19.https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Niepodleglosc_i_Pamiec/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)-s45-50/Niepodleglosc_i_Pamiec-r2003-t10-n1_(19)-s45-50.pdf