Dzidki, zapewne słyszeliście już kiedyś o żabnicy, a jeśli nie, to na pewno kojarzycie ją ze względu na bardzo specyficzny wygląd oraz świecące wypustki służące tej rybie głębinowej do łapania swoich ofiar. Jest to bowiem jedna z najczęściej wyszukiwanych ryb głębinowych, której nietypowy wygląd pojawia się jako motyw wielu obrazów, w kreskówkach, grach czy wielu innych źródłach, a nawet często stanowi element dekoracyjny. Zapewne wielu z was kojarzy ją głównie jako szpetną rybę ze świecącym wyrostkiem znajdującym się na wędce umieszczonej na szczycie jej głowy albo słyszało o jej trzustce, z której pozyskiwało się niegdyś insulinę. Ale mimo osławionej szpetoty, trzustki wykorzystywanej w medycynie czy smacznej wątroby i cenionego w gastronomii mięsa żabnicy, najbardziej zdumiewająca jest prokreacja diabłów morskich.
Żabnica – krótka charakterystyka
Żabnica (łac. Lophius piscatorius) to drapieżna ryba głębinowa z rodziny żabnicowatych zwana również diabłem morskim - i to nie bez powodu. Mierzy około 1-2 m długości, zaś jej masa ciała wynosi do ok. 40 kg, chociaż największy złapany okaz liczył sobie aż 57,7 kg. Ich ciała pokryte są licznymi brodawkami i wypustkami. Występują na głębokości od 20 m do aż 1000 m. Warto również pokreślić, że ich cechy morfologiczne (odpowiedzialne za wygląd danego osobnika) zależne są od miejsca ich występowania – żabnice występujące u wybrzeża Europy będą znacząco różnić się od tych z północno-zachodniej Afryki czy innych przedstawicieli z gatunku żabnicowatych, które występują we wszystkich oceanach świata – włącznie z Oceanem Arktycznym (należące do rodzin: Lophiodes, Lophiomus, Lophius oraz Sladenia).
Mają mocno spłaszczone ciała i szeroką głowę z wysuniętą znacząco do przodu dolną szczęką. Co ciekawe, jej zęby są nie tylko ostrze, ale również ruchome, co umożliwia jej znacznie łatwiejsze i szybkie chwytanie swoich ofiar. Na szczycie głowy posiada wędkę ze świecącymi wyrostkami (więcej informacji na ten temat znajduje się w starej dzidce o bioluminescencji) - służą jej do wabienia mniejszych ryb, które za światłem podążają wprost w pobliże otworu gębowego żabnicy, zaś ruchome zęby pomagają w schwytaniu ofiary. Na dużych głębokościach jest bardzo ciemno, dlatego nieduże rybki chętnie podpływają do źródła światła, co dla tak powolnych osobników, jak diabły morskie jest dosyć wygodne (rzucając żartem – to takie trochę powolne i leniwe plus size, które wolą, jak jedzenie dowożone jest pod drzwi – lub otwór gębowy). Zamaskowana i wysunięta do przodu dolna szczęka żabnicy otwiera się, wsysa niewielkie rybki o małej wadze i gwałtownie się zamyka połykając je w całości. Mają również niezwykle rozciągliwe żołądki, dzięki czemu są w stanie połknąć znacznie większą zdobycz.
Jej krótkie płetwy piersiowe dzięki swojemu nietypowemu kształtowi umożliwiają jej nie tylko pływanie, ale również pełzanie po dnie, gdzie spędza większość swojego czasu. Żyjąc na dużej głębokości, gdzie nie dociera prawie żadne światło, dlatego trzymanie się dna jest znacznie bezpieczniejszą opcją dla tego gatunku, który prawie nic nie widzi. Wewnątrz otworu gębowego posiada dodatkowe zęby – znacznie mocniejsze, niż te widoczne. Służą one do kruszenia skorup małży czy pancerzy krabów. Mają bardzo dużą siłę nacisku, co sprawia, że są także problematyczne dla ludzi (np. jeśli ci wsadzają rękę do otworu gębowego diabła morskiego z jakiejś przyczyny).
Światło w głębinach - Bioluminescencja u diabłów morskich
Bioluminescencja to nic innego jak zdolność do świecenia organizmów żywych, która powstaje z innych przyczyn, niż rozżarzenie tkanek (jest to jeden z rodzajów chemiluminescencji). U poszczególnych gatunków jest ono zróżnicowane, objawia się w inny sposób, różni barwą światła oraz funkcją, jaką pełni. Zjawisko promieniowania świetlnego z przyczyn biologicznych powstaje w wyniku enzymatycznej reakcji chemicznej polegającej na utlenianiu związku zwanego lucyferyną tlenem atmosferycznym w obecności enzymu zwanego lucyferazą. Lucyferyna i lucyferaza różnych gatunków mogą być zupełnie odmiennymi związkami wykazującymi podobne właściwości i działającymi w dosyć zbliżony sposób. Taka reakcja chemiczna dodatkowo wymaga udziału adenozynotrifosforanu (ATP), który jest podstawową cząsteczką przenoszącą energię oraz jonów magnezu. W wyniku utleniania otrzymuje się cząsteczkę w stanie wzbudzonym zwaną oksylucyferyna. Jej przejście do stanu podstawowego wywołuje emisją światła.
Należy podkreślić, że bioluminescencja jest głównym źródłem światła na dnie oceanów. Niektóre gatunki ryb posiadają wyspecjalizowane organy zwane narządami świetlnymi, w których znajdują się bakterie luminescencyjne żyjące z nimi w symbiozie. Takie zjawisko nie jest często spotykane w przyrodzie, chociaż odnotowano już około 1500 gatunków ryb (w tym głównie głębinowych) wykazujących właściwości bioluminescencyjne. Co ciekawe, po wylęgnięciu się nowej ryby z ikry, bakterie te przedostają się do jego organów świetlnych, dzięki czemu symbioza zostaje podtrzymana. Narządy świetlne są otoczone sieciami naczyń włosowatych, które zaopatrują bakterie w tlen oraz składniki odżywcze. Chociaż bakterie te emitują światło stałe, ryby mogą wstrzymać działanie organów świetlnych przy pomocy specjalnej, czarnej błony, która nasuwa się na świecący organ. Zaletą takiego światła jest nie tylko identyfikacja osobników swojego gatunku czy zwiększenie widoczności ryby w głębinach, ale również zwabianie mniejszych ofiar czy planktonu, który lgnie do świecącego narządu.
Dodatkowo, u drapieżnych ryb głębinowych żyjących na głębokości od 500 m do 4000 m zazwyczaj narząd świetlny znajduje się na wydłużonym promieniu płetwy grzbietowej lub podświetla spód gałek ocznych. W przypadku wystającego fragmentu płetwy grzbietowej, ryby mają możliwość poruszania nim i przesuwania nad głowę lub do wnętrza otworu gębowego, co ułatwia im chwytanie mniejszych, ale szybszych od nich ofiar dając im tym samym przewagę i umożliwiając przetrwanie. Wykorzystują go jako wędkę do chwytania mniejszych od siebie ryb drapieżnych. Co ciekawe, same też widzą dzięki narządowi świetlnemu, który rozjaśnia ich pobliskie otoczenie, gdyż sama żabnica nie jest ślepa. Samce odnajdują samice dzięki temu, że te korzystają właśnie ze wspomnianych świecących wyrostków umieszczonych na wędce i mniejszych wystających z innych części ich ciała, gdyż sami nie posiadają własnych narządów świetlnych.
Onlyfansiarki z SIMPami – Tragiczny los samców żabnic
Żabnice są samotnikami… albo lepiej doprecyzować: samotniczkami. Ponieważ te wielkie diabły morskie (albo diablice – jak wolicie) są zawsze, ale to zawsze samicami. W takim razie co się stało z samcami? Otóż to, co do tej pory było uważane za potomstwo żabnic okazało się przedstawicielami płci męskiej, których długość całkowita waha się pomiędzy 1-2 cm. Okazało się, że samce przyczepiają się na stałe do ciała samic przy pomocy małych zębów (u wszystkich żabnicowatych), po czym samica zaczyna wchłaniać samca pozbawiając go z czasem narządów wewnętrznych aż do momentu, póki nie zostanie z niego sam worek z plemnikami (w skrócie to trochę tak, jakby onlyfansiara z filtrami w postaci ciemności głębin oceanu pomału wyciskała z samca, ile wlezie, aż nie stanie się on jedynie jej dodatkiem czy bezimiennym narzędziem – często jednym z wielu).
Warto tutaj jeszcze podkreślić, że zaobserwowano do tej pory, że samice żabnicowatych mogą mieć nawet 6 samców, których zamieniają w worki z plemnikami stającymi się integralnymi częściami ich ciała i używają ich do rozmnażania, kiedy zajdzie taka potrzeba. Same tarło odbywa się na większej głębokości – nawet do 2000 m. pod poziomem morza, gdzie samice składają na dnie ikrę, po czym wypływają na płytsze wody. Na tej głębokości ich potomstwo jest zazwyczaj bezpieczne – po wykluciu larwy żabnic również zaczynają kierować się ku płytszej wodzie. Samice rosną ogromne, zaś samców czeka ten sam los, co ich poprzedników. Po znalezieniu samicy przytwierdzają się do niej i pomału obumierają spełniając swoje zadanie prokreacyjne.
Diabły morskie w gastronomii i medycynie
Podobno pierwsza żabnica wyłowiona przez rybaków została wrzucona z powrotem do morza – powodem był jej przerażający wygląd. Dopiero wiele później po tym, jak skosztowano mięsa z żabnicy, zaczęto doceniać jej walory smakowe, co w czasach współczesnych doprowadziło do przełowienia tego gatunku – jednak pomimo tego, że znalazł się on już w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych, nadal posiada rangę LC (z ang. Least Concern), czyli gatunek najmniejszej troski. Diabły morskie posiadają niezwykle jędrne, białe i pyszne mięso, które w niczym nie przypomina w smaku innych gatunków ryb, a niektórzy porównują nawet jej teksturę i smak do kurczaka, zaś inni do mięsa królika. Jej mięso w Japonii obrabia się zawieszając ją za szczękę na haku przymocowanego do trójnoga – technika ta wymaga niezwykłej precyzji rybaka, gdyż tak zawieszona żabnica jest mocno niestabilna, ale umożliwia wydobycie pełnych walorów smakowych i zapobiega przedostaniu się nadmiaru krwi do jej jędrnego mięsa (jako ciekawostkę warto dodać, że motyw z tą techniką pojawił się m. in. w anime o gotowaniu „Sokugeki no Souma”). Chociaż mawia się, że najsmaczniejszą częścią żabnicy jest akurat sama jej wątroba – ceny tej części ciała diabłów morskich potrafi zwalić z nóg (ale sama ryba też do tanich nie należy). Dodatkowo, jej trzustka przez wiele dziesięcioleci była niezwykle cennym składnikiem, gdyż to głównie z niej pozyskiwano insulinę.
