Dzidki, może niektórzy z Was pamiętają pierwszą taką dzidkę sprzed kilku miesięcy – o konieczności utylizacji martwych wielorybów wyrzuconych na brzeg oraz dlaczego eksplodują. Ze względu na niektóre pytania czas najwyższy zrobić dzidę o tym, w jaki sposób krok po kroku postępuje się z takim martwym wielorybem, jakimi metodami usuwa się problem z plaż, a także co się robi dalej z ich truchłami. Nie ukrywam, że nie jest to temat nadający się dla osób wrażliwych, ale nie zamierzam w dalszym ciągu umieszczać tego w dziale „Hard”, gdyż takie rzeczy serwuje natura, a ta bywa momentami dosyć okrutna. Mimo wszystko człowiek nie do końca ma na to wpływ, a utylizacja takiego problemu podejmowana jest w celu zapewnienia bezpieczeństwa – zwłaszcza w pobliżu miejsc, gdzie przechodzi wiele ludzi, a takie eksplodujące wieloryby czy inne walenie potrafią stwarzać zagrożenie, zaś w miejscu, gdzie dochodzi do masowych samobójstw waleni (było o tym zagadnieniu szerzej w dzidce o samobójstwach wielorybów), skala problemu zwiększa się i liczy się każda minuta podczas likwidacji problemu – na tyle, że kraje, w których dochodzi do takich zdarzeń mają specjalne programy, w których zawarte są dokładne wytyczne dotyczące postępowania w przypadku znalezienia martwego wieloryba, uwzględniające nawet, w jakimi służbami należy się skontaktować albo jak dobrać sposób utylizacji do stanu i rozmiarów zwierzęcia, a nawet stopnia jego rozkładu czy innych niesprzyjających czynników, jak chociażby wysoka temperatura otoczenia albo wyrzucenie na brzeg znacznie większej liczby osobników).

W dzidce ukazane zostaną materiały zawierające opis problemu bez ogródek oraz zdjęcia, na których pojawią się m. in. krew, wnętrzności waleni, wzdęcia pośmiertne i metody radzenia sobie z nimi, następstwa eksplozji, członkowanie lub nacinanie martwych osobników, chowanie martwych zwierząt czy proces usuwania ich ciał, wzmianki o samobójstwach waleni oraz jeden ciężki etycznie wybór w przypadku wystąpienia większej skali problemu. Wszystkie zdjęcia i filmiki zostały zamieszczone w celach edukacyjnych i poglądowych. Jeśli jesteś dzidowcem o słabszych nerwach, pomiń temat lub oglądaj na własną odpowiedzialność.

Dlaczego wieloryb na plaży stanowi zagrożenie?

Długość życia wielorybów w zależności od gatunku waha się od 100 do nawet 200 lat. Niektóre w nich umierają w oceanie, a ich ciała opadają na dno morskie, gdzie następuje naturalny „recycling” ich martwego ciała – zjadane są przez inne morskie zwierzęta (i to nie tylko te duże, ale również małe rybki, które skubią je kawałek po kawałku). Jednak niektóre ze starych, rannych, wystraszonych czy zarażonych chorobami pasożytniczymi osobników zbliża się do wybrzeży, gdzie tam dokonują swojego żywota. Ustalono, że poza przypadkiem, kiedy zwierzę się wystraszy, takie zachowania są intencjonalne i zamierzone przez osobnika, ale nie wiadomo, z jakich powodów – możliwe, że szukają śmierci spokojnej, z dala od rekinów czy orek, które w grupach potrafią polować na osłabione osobniki czy chociażby zjadać je żywcem, jeszcze przed zgonem, kiedy te trzymają się na powierzchni i nie opadają na dno morskie, gdyż jest to po prostu mniej utrudniony dostęp do pożywienia.

Problemem podczas śmierci walenia na brzegu czy mieliźnie jest nie tylko ich wielkość, ale procesy, jakie zachodzą w ich układzie pokarmowym po śmierci. Następuje wypełnienie żołądka i jelit gazem – głównie siarkowodorem i metanem, który może rozszerzać ich wnętrze nawet do 2-3 dni martwego osobnika (do tego jeszcze dochodzą inne gazy wynikające z gnicia narządów wewnętrznych, nadmiernej ekspozycji na słońce czy zalegających większych, niestrawionych ilości pożywienia w układzie pokarmowym zwierzęcia, które nie zostały wydalone przed jego śmiercią). Powstaje swoisty balon, który stwarza ryzyko eksplozji w przypadku nadmiernego wypełnienia – taki proces ma miejsce bardzo często. To z kolei stwarza zagrożenie nie tylko dla samego człowieka, ale również innych gatunków zwierząt żyjących na lądzie. Może spowodować również ryzyko wystąpienia katastrofy ekologicznej po takim wybuchu wzdętych wielorybów. Nie trzeba mówić, że poza samą sytuacją nadmierne ilości niestrawionego przez osobnika pokarmu, gnijące narządy rozrzucone po wybrzeżu czy wręcz ogromne ilości metanu i siarkowodoru są zagrożeniem dla lokalnego ekosystemu w przypadku wybuchu osobnika.

Co ciekawe, może to spowodować nawet zgon ludzi lub zwierząt znajdujących się w pobliżu eksplodującego osobnika, bądź poważne uszkodzenie ciał, dlatego usunięcie ich ciał to również pewne ryzyko zawodowe. Zdarzają się również sytuacje, gdzie taki wypełniony gazami wieloryb pływa po powierzchni oceanu, zamiast na niego opaść i utrzymuje się jak balon – jest znacznie łatwiejszy do wyrzucenia na brzeg w przypadku morskich fal (i wcale nie musi to być podczas sztormu, wystarczą silniejsze fale). Dlatego też pozostawienie takiego „znaleziska” bez zgłoszenia do odpowiednich służb zajmujących się zarządzaniem ich utylizacją jest bardzo ryzykowne. Nie wspominając już, że takie zdarzenia potrafią ściągnąć sporo gapiów, którzy nie tylko narażają się na niebezpieczeństwo, ale również mogą utrudniać cały proces utylizacji martwych wielorybów.

Nacinanie brzucha w celu zapobiegnięcia gromadzenia się gazów:

W wielu krajach, gdzie problem jest bardzo powszechny, monitorowaniem wybrzeży zajmuje się NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), która również pobiera próbki z ciał martwych wielorybów do ustalenia przyczyny ich śmierci. Ale poza tym, są również lokalne organizacje, które zajmują się przyjmowaniem zgłoszeń oraz utylizacją wielorybów, jak chociażby Departament Zrównoważonego Rozwoju, Środowiska, Wody, Ludności i Społeczności czy Departament Różnorodności Biologicznej, Ochrony i Atrakcji australijskiego rządu (gdzie jest najwięcej przypadków wyrzucanych na wybrzeże martwych waleni rocznie) albo Pacific Whale Foundation z siedzibą w Wailuku na Wyspie Maui na Hawajach. W zależności od skali zdarzenia, rozmiarów osobnika lub osobników, miejsca wystąpienia oraz innych czynników (w tym wyników badań laboratoryjnych czy długości czasu, jaki mógł upłynąć od wyrzucenia zwierzęcia na brzeg), podejmuje się odpowiednie kroki.

Zazwyczaj jest to jedna z czterech opcji, chociaż dla wszystkich początek jest zwykle taki sam, czyli: powiadamia się odpowiednie służby odpowiedzialne za tzw. Whale Carcass Management (na nasze to dosłownie „Zarządzanie Padliną Wielorybów”), pobiera próbki do badań laboratoryjnych, zabezpiecza teren, na którym znajduje się martwy wieloryb, planuje odpowiednie działania, po przybyciu odpowiednich służb rozdzielane są zadania i niekiedy do pracy wyznacza się także wolontariuszy, a także angażuje łodzie, helikoptery, maszyny budowlane czy pojazdy z lawetą. Niezbędne jest również zaopatrzenie w inne niezbędne narzędzia, w tym do rozcinania zwłok wielorybów (np. maczety, ostre noże, piły czy nawet piły łańcuchowe), siatki, nieprzemakalne płachty, aby rozkładające się wnętrzności nie spowodowały dostania się do gleby większej ilości zanieczyszczeń. Często również powiadamia się media, aby te nagłośniły sprawę i ostrzegły przed niebezpieczeństwem w danym rejonie. W przypadku większych osobników lub masowych samobójstw waleni, niezbędne jest zapewnienie środków do długotrwałej pracy, w tym również odzieży ochronnej, lekarstw i opatrunków do udzielenia pierwszej pomocy pracownikom i wolontariuszom oraz wyżywienia w postaci cateringu. Ze względu na duże ilości gazów i towarzyszący im odór, zaopatruje się ich również w maseczki. Ponadto praca przy utylizacji takich zwierząt w krajach, gdzie problem występuje często, jest bardzo opłacalne – jeden dzień utylizacji takiego wieloryba o wadze 3 ton to ok. 180 tysięcy $, czyli koszt usunięcia osobników o dwukrotnie większej masie to 360 tysięcy $.

W zależności od stanu zwierzęcia podejmuje się jedno z czterech rozwiązań dotyczących ich utylizacji: ćwiartowanie w celu łatwiejszego wywiezienia zwłok lub transport lawetą do laboratorium, usunięcie przy pomocy dźwigu lub koparki w celu zakopania osobnika na plaży, wywiezienie osobnika na otwarte morze, aby tam opadł na dno morskie z dala od plaży i w końcu… nie zrobienie niczego.

Kiedy najlepszą opcją jest wywiezienie martwego osobnika?

Jeżeli wyniki badań laboratoryjnych wykazały, że zwierzę było chore lub gdy rozpoczął się proces gnicia, a w jego przewodzie pokarmowym znajduje się dużo metanu i siarkowodoru, zwierzę albo się ćwiartuje w celu łatwiejszego przetransportowania i utylizacji, albo wyjmuje wnętrzności, żeby je przewieźć. Niektóre komponenty lub całe walenie odpowiednich gatunków przewozi się do laboratoriów w celach badawczych. Metoda ta jest stosowana w przypadku, kiedy na brzeg zostanie wyrzucony jeden martwy osobnik, a jego rozmiary pozwalają na transport – w przypadku masowych samobójstw waleni ten krok byłby zbyt kosztowny, czasochłonny i utrudniał znacząco ruch drogowy w okolicy przez długi czas. Metodę tą stosuje się również w przypadku… osobników, które żyły, ale ze względu na to, że były nie do odratowania, poddano je eutanazji. Po podjęciu takiego kroku ćwiartuje się lub przewozi osobnika, aby zrobić to w innym miejscu i pozyskać z niego mięso, kości (najczęściej jako eksponat dla muzeum), fiszbiny, tłuszcz, skórę i wiele innych części – zwłaszcza w krajach, gdzie wielorybnictwo jest zakazane, gdyż wiele produktów jest pozyskiwanych z wielorybów (obszerniejszy opis zagadnienia znajduje się w innej dzidce - dotyczącej wielorybnictwa). W takim przypadku specjalne służby starają się pozyskać jak najwięcej z wieloryba, chociaż eutanazja zbyt rannych osobników często jest w wielu krajach tematem kontrowersyjnym i niejednokrotnie przyprawiała o czerwoną gorączkę wszelkich ekologów, aktywistów i media.

Dla odmiany z naszego rodzimego podwórka:

Kiedy zakopuje się martwe osobniki na plaży?

Jeżeli wyniki z laboratorium nie wykazały żadnych nieprawidłowości czy choroby zwierzęcia, a jednocześnie upłynęło zbyt wiele czasu, aby wykorzystać jego poszczególne części (lub jest już po fakcie i zwierzę wybuchło zanim odpowiednie służby zdążyły się tym zająć), zapada decyzja o zakopaniu zwłok. Jest to znacznie mniej kosztowne rozwiązanie, niż transport oraz sprawdza się w przypadku masowych samobójstw waleni (w tym przypadku często też łączy się to z poprzednią metodą i część osobników wywozi, a część zakopuje – ze względów logistycznych, gdyż niemożliwe jest pochowanie na plaży ogromnej ilości osobników, jak np. ponad 400 – incydent, który miał miejsce w Australii, o czym szerzej w dzidce o samobójstwach wielorybów). W tym celu wykorzystuje się często maszyny budowalne i niekiedy siatkę lub coś, co umożliwia łatwiejsze zaczepienie osobnika i przeciągnięcie go w miejsce planowanego pochówku.

W tym przypadku przed rozpoczęciem całego procesu również nacina się brzuch i rozcina żołądki oraz jelita dużej ilości osobników lub pojedynczych o rozmiarze średnim lub dużym albo już wypełnionych gazami - aby nie stanowił zagrożenia eksplozją. W przypadku większych osobników niekiedy transport odbywa się przy pomocy dwóch maszyn budowlanych, jak np. dźwigi czy koparki. W przypadku małych waleni można po prostu zepchnąć je spychaczem do wykopanego dołu. Jako ciekawostkę należy podkreślić, że jedynie podczas tej metody można stosować niewielką ilość ładunków wybuchowych w celu szybszego podzielenia na kawałki dużych osobników, gdyż rozrzucone naokoło przypadkowe części nie spowodują katastrofy ekologicznej i w razie czego można je spokojnie zebrać z plaży.

Kiedy transportuje się martwego wieloryba do morza?

Jeśli osobnik był zdrowy lub wyrzucone na brzeg ciało zaczęło się już dawno rozkładać, często zapada decyzja o wywiezieniu osobnika do morza – daleko od brzegu, aby nie przyciągnąć drapieżnych zwierząt blisko plaży i uniknąć rozprzestrzeniania się odoru długo rozkładającego się ciała. Po przetransportowaniu go przy pomocy ciągnięcia zwłok łodzią za ogon, dokonuje się zrzutu do morza, gdzie wieloryb opada na dno i rozkłada się w zgodzie z naturalnym cyklem – stanowiąc pożywienie dla ryb. Tą metodę stosuje się zazwyczaj w przypadku, kiedy mamy do czynienia tylko z jednym, dwoma czy maksymalnie trzeba osobnikami, gdyż większa ilość mogłaby poważnie zaburzyć ekosystem oceanu na danym terenie.

Kiedy nie robić niczego i pozostawić wieloryba na plaży?

Ostatnim z rozwiązań jest nierobienie niczego. Ma to często miejsce wtedy, kiedy mamy do czynienia z pojedynczym osobnikiem, którego wyrzucono na terenach z dala od ludzkich osad czy punktów turystycznych. Jeśli badania laboratoryjne nie wykazały żadnych nieprawidłowości, zwłoki wieloryba można po prostu zostawić, aby natura zajęła się nim sama. Ale warto podkreślić, że dotyczy to tylko osobników niewielkich lub średnich rozmiarów – duże rozkładają się zbyt długo, więc wymagają zakopania, aby nie zakłócać lokalnego ekosystemu. Często nawet w takim przypadku nacina im się na wszelki wypadek brzuchy, aby zapobiec eksplozji. Nie trzeba chyba podkreślać, że ta metoda jest najtańsza i niesie ze sobą najmniej zachodu, a jednocześnie jest najrzadziej wybierana. Stosuje się ją jeszcze w przypadku, kiedy częściowo rozłożone już szczątki z dna morskiego zostaną wyrzucone podczas sztormu na brzeg.

Błędy z przeszłości – Eksplozja wieloryba ładunkami wybuchowymi

Zanim ustalono, jak należy postępować z martwymi wielorybami i ich utylizacją, ludzkość zaliczyła wiele wpadek, a jedną z większych było zadecydowanie o eksplozji martwego wieloryba we Florencji w Oregonie w 1970 roku, który uważany jest za największą katastrofę ekologiczną przy tego typu pracach w historii. Jak do tego doszło? Poza tym, że akcja przebiegała powoli, bo zwierzę było już bardzo wypełnione gazami, podłożono ładunki wybuchowe, aby znacznie łatwiej je poćwiartować. Decyzja byłaby nienajgorsza, gdyby nie to, że zwierzę nie było przebadane, gdyż nie pobrano jego próbek, a ponadto podłożono o wiele za dużo materiałów wybuchowych… i pod bardzo wzdętego wieloryba o masie aż 6 ton! Nie trzeba chyba dużo mówić, żeby wyobrazić sobie, jakie były skutki podjętych decyzji. Wybuch był ogromny (skumulowany z dużej ilości ładunków wybuchowych i 6 ton wypełnionego siarkowodorem i metanem zwierzęcia). Widowisko przyszło „podziwiać” wiele gapiów, jednak wybuch spowodował nie tylko wiele uszkodzeń środowiska naturalnego, ale również rozrzucenie wnętrzności zwierzęcia w promieniu kilku kilometrów od miejsca wybuchu. Jakież musiało być zdziwienie gapiów, których zalały odłamki bardzo śmierdzących i ociekających krwią wnętrzności. Dopiero lata przeprowadzanych utylizacji pokazały, że zastosowanie ładunków wybuchowych powinno być ostatecznością.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

1.https://www.dcceew.gov.au/sites/default/files/documents/cetacean-incidents.pdf
2.https://www.dpaw.wa.gov.au/images/documents/conservation-management/marine/wildlife/whale_carcass_management.pdf
3.https://www.fish.wa.gov.au/Documents/shark_hazard/whale_carcass_management.pdf
4.https://www.environment.nsw.gov.au/topics/animals-and-plants/wildlife-management/management-of-deceased-whales
5.https://www.kent.gov.uk/__data/assets/pdf_file/0003/52617/KRF-guidance-on-stranded-marine-wildlife.pdf
6.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0964569118300061
7.https://environment.des.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0015/214350/op-wl-marine-strandings.pdf
8.https://www.dpaw.wa.gov.au/management/marine/marine-wildlife/350-whale-carcass-management
9.https://baleinesendirect.org/en/a-second-life-in-tadoussac-for-the-young-humpback-found-stranded-in-godbout/
10.https://hakaimagazine.com/features/how-to-dismantle-a-blue-whale/
11.http://www.bvi.gov.vg/media-centre/stranded-whale-removal-process-anegada-ongoing
12.https://www.nps.gov/glba/learn/nature/cleaning-and-preparation.htm
13.https://www.newsweek.com/four-ways-deal-beached-whale-carcass-872297
14.https://www.discovermagazine.com/planet-earth/if-managed-properly-whale-and-dolphin-carcasses-can-benefit-coastal
15.https://www.australiangeographic.com.au/blogs/shark-blog/2019/02/the-whale-carcass-debate/
16.http://www.virginiaplaces.org/waste/whale.html
17.https://www.ourwildpugetsound.com/journal/whats-the-best-way-to-handle-whales-that-wash-ashore
18.https://news.mongabay.com/2022/03/that-dead-whale-on-the-beach-let-it-be-study-says-or-at-least-dont-blow-it-up/
19.https://eu.patriotledger.com/story/news/environment/2016/06/29/quincy-based-scientists-rushing-to/27580191007/
20.https://abc7ny.com/climate-change-dead-whale-beached-tri-state-area/12901186/
21.https://nypost.com/2023/01/30/dead-humpback-whale-washes-ashore-at-nassau-countys-lido-beach/
22.https://www.bbc.com/news/uk-scotland-65350482
23.https://www.bbc.com/news/world-us-canada-36838398
24.https://www.route-fifty.com/management/2016/04/removing-decomposing-whale-body/127838/
25.https://www.washingtonpost.com/nation/2020/11/13/oregon-whale-explosion-anniversary/
26.https://www.batepapocomnetuno.com/post/the-extraordinary-life-of-whale-carcasses-in-the-deep-ocean
27.https://www.nhm.ac.uk/discover/what-happens-when-whales-die.html

Dzidki, nie wiem, czy słyszeliście o samobójstwach wielorybów – zarówno pojedynczych, jak i masowych, w wyniku których wypływają one na brzeg wiedząc, że zginą czy kierują się na statki. Co może powodować, że tak wielkie zwierzęta jak wieloryby postanawiają zakończyć swój żywot? I nie, nie wiąże się to z powtarzanym fake newsem, że mają dosyć zanieczyszczonego oceanu – przeprowadzono już liczne badania naukowe, które dowiodły, że wieloryby mieszczą w swoim żołądku ogromne ilości plastiku, co może być przyczyną ich śmierci, ale nie wykazano, żeby zabijały się, kiedy widzą pływający plastik. Co nie oznacza, że ten problem nie istnieje, aczkolwiek dzidka jest nieco o czym innym – o samobójstwach wielorybów i tym, co jest ich przyczyną oraz ile do tej pory udało się ustalić przy pomocy badań oceanologicznych.

Jako, że dzidka jest nieco powiązana z usuwaniem wypełnionych gazem martwych ciał wielorybów, ich wybuchaniem, masową śmiercią, kwestią samobójstw wśród tych zwierząt, ćwiartowaniem ich ciał i pozyskiwaniem do badań, daję ostrzeżenie dla osób bardziej wrażliwych na widok krwi, wnętrzności, ćwiartowania zwierząt, usuwania zwłok podnośnikami widłowymi, koparkami czy dźwigami. Po prostu umówmy się, że nie wszystko jest dla wszystkich, więc osoby gorzej znoszące taką tematykę mogą przestać czytać. Mimo wszystko uważam, że nauka to nauka. Różne rzeczy zdarzają się w naturze. Poniekąd jest to typowe dla tych zwierząt, a dla człowieka szybkie usunięcie ich zwłok, gdyż mogą być one nie tylko niebezpieczne dla otoczenia, kiedy wybuchną, ale również zaszkodzić środowisku naturalnemu – w szczególności w miejscach masowych samobójstw. Ponadto osobniki, których ciała nie zdążyły się wypełnić gazem, a straciły już życie są cennym źródłem surowców (zresztą nie tanich) czy materiałów do badań.

Jak wyglądają samobójstwa waleni?

Wieloryby nie mają tak, jak ludzie, zbyt wiele możliwości, jak odebrać sobie samemu życie, dlatego mogą to zrobić głównie na dwa sposoby. Pierwszy z nich (i najczęściej spotykany) to wypłynięcie na brzeg lub w jego pobliżu, gdzie pozbawione wody czy możliwości powrotu do niej umierają powolną, pełną cierpienia śmiercią. Z kolei drugi polega na wpłynięciu wieloryba na statek i niekiedy zdarza się, że jeśli ten nie jest duży, a wieloryb dosyć ciężki, może spowodować jego uszkodzenie, a tym samym zatonięcie lub co najmniej awarię uniemożliwiającą dalszy rejs. Warto także wspomnieć, że samobójstwa nie są charakterystyczne jedynie dla waleni, ale również morświnowatych i delfinów.

Masowe samobójstwa wielorybów

Czasami zdarza się, że bardzo dużo osobników jednego gatunku płynie plus minus w te samo miejsce, aby wypłynąć na brzeg i dokonać swojego żywota. Co ciekawe, masowe samobójstwa są dokonywane zazwyczaj przez przedstawicieli tego samego gatunku. Rekordowa ilość tego zdarzenia miała miejsce 8 i 9 października 2022 roku na plaży Tupuangi na wyspach Chatham w nowozelandzkim archipelagu Chatham (232 osobniki) oraz na plaży w Zatoce Waihere, która znajduje się na zachodnim wybrzeżu wyspy Pitt (245 osobników), gdzie łącznie przez zaledwie dwa dni aż 477 wielorybów popełniło masowe samobójstwa na dwóch plażach – w dodatku wszystkie tego samego gatunku w obydwu lokalizacjach: grindwale. Jest to największe z zarejestrowanych w historii masowych samobójstw wielorybów.

Rząd Nowej Zelandii nie był przygotowany na tak dużą skalę problemów – sprawdzano, które z wielorybów da się jeszcze uratować i przetransportować do oceanu. Zakopanie aż takiej ilości zwłok było zbyt niebezpieczne, przy brzegu było bardzo dużo rekinów, które utrudniały akcje ratunkową (też rekordowo dużo, zwabionych martwymi grindwalami, co stwarzało również  zagrożenie dla ludzi, dlatego po niedługim czasie 800 osób musiało zrezygnować z akcji ratunkowej. Teren otoczono, we wiadomościach podano informację, żeby pod żadnym pozorem nie zbliżać się do tych miejsc w najbliższych dniach i oczekiwano, aż ciała grindwali wygazują się i rozłożą (na szczęście są dosyć małe, więc nie wybuchają z taką siłą, jak np. płetwale błękitne i szare, kaszaloty czy humbaki). Ale i tak ze względu na niesamowicie dużą ilość osobników, które rozkładały się i wybuchały w gorącym słońcu otoczenie stało się nie do zniesienia przez zapach i ogłoszono katastrofę ekologiczną – wiele zwierząt innych gatunków na tym obszarze zmarło. Nowa Zelandia po kilku dniach doczekała się pomocy od rządu Australii w uprzątnięciu pozostałych rozkładających się ciał i ich zasypywanie piaskiem. Cała akcja odbyła się przy pomocy specjalnych służb, na odgrodzonym terenie i w odpowiedniej odzieży ochronnej, aby uniknąć zachorowania. Fauna i flora tego terenu nadal nie zregenerowała się po tym wydarzeniu. Dla porównania skali problemu – u wybrzeży Nowej Zelandii i Australii zazwyczaj dochodzi do masowych samobójstw waleni, delfinów i morświnowatych w granicach ok. 100-150 osobników. Rzadko kiedy dochodzi ona lub przekracza 200, a co dopiero sięga niemalże 500 w przeciągu zaledwie dwóch dni.

Jakie są przyczyny samobójstw waleni?

Problem samobójstw wielorybów, morświnowatych czy delfinów jest dosyć złożony. Dotychczasowe badania wykazały, że przyczyn jest kilka. Pierwszą i najczęstszą z nich jest podeszły wiek zwierzęcia – kiedy te wyczuwają, że nadchodzi ich czas, podpływają blisko brzegu, aby fale wyniosły je z wody. Pomimo wielu lat badań, nadal nie ustalono, dlaczego nie czekają na swoją naturalną śmierć tylko godzą się na taki los. Drugą przyczyną są choroby wywołane bakteriami (a nawet wtedy, kiedy mają nowotwory – bo tak, walenie też chorują na raka), biotoksyny (np. zatrucie niektórymi algami) czy obecność pasożytów, które prędzej czy później wykończyłyby wieloryby – możliwe, że chcą skrócić czas swojej męki. Dowiedziono również, że kiedy są osłabione z powodu braku dostatecznej ilości pożywienia też wypływają na brzeg (zdarza się również, że przez brak pożywienia potrafi wypływać po kilka osobników naraz w jedno miejsce, żeby pozbawić się życia, a tym samym dać szansę na uniknięcie głodu dla pozostałych osobników z gatunku, co ma zapewnić jego przetrwanie). Z kolei zaplątane w rybackie sieci mają problem z dopłynięciem do brzegu i wtedy często uderzają o przepływające w pobliżu statki – jeśli i to nie pomoże i nie zakończą swojego życia, starają się dopłynąć do brzegu.

Kolejnym powodem są również zmiany pogodowe – to właśnie one są jedną z najczęstszych przyczyn wypływania waleni na brzeg (np. kiedy prądy morskie są zbyt zimne). To właśnie ta przyczyna najczęściej powoduje masowe samobójstwa. Inną są problemy z nawigacją wywołaną zbytnim hałasem dochodzącym z oceanu, na przykład poprzez sonary, których walenie panicznie się boją ze względu na nieznane i dosyć głośne efekty dźwiękowe czy anomaliami magnetycznymi (to kolejna z przyczyn masowych samobójstw). Czasami, kiedy zgubią się i odpłyną zbyt daleko nie mogąc odnaleźć drogi powrotnej również wypływają na brzeg, żeby skończyć swój żywot. Sonary zakłócają nie tylko zdolności nawigacyjne wielu gatunków waleni, które wykorzystują podobną metodę nie tylko do komunikacji, ale również nawigacji i skanowania dna oceanicznego, co pomaga im uniknąć grzbietów, podwodnych wulkanów czy innych zagrożeń geologicznych (u niektórych waleni ten naturalny „sonar” jest na tyle dokładny, że pozwala on im określić położenie ziarenek piasku z odległości nawet 15 metrów).

Co ciekawe, niektóre gatunki (jak np. wspomniane wcześniej grindwale) mają silne więzi społeczne i podążają za liderem grupy. Jeśli lider z jakiegoś powodu wypływa na brzeg, aby skrócić swoje życie (chociażby z powodu choroby), to reszta osobników idzie w jego ślady. Wiem, mało inteligentne, taki owczy pęd – po prostu w grupach niektórych waleni podążanie za liderem gwarantuje przetrwanie, chociaż powiedzmy sobie szczerze: nie w takim wypadku…

Postępowanie w przypadku masowych samobójstw waleni

O ile w przypadku jednego osobnika skala problemu nie jest taka duża – nacina się jamę brzuszną i wyjmuje organy, w których mogą gromadzić się gazy, a następnie zakopuje lub przewozi (chociaż to też zależy od tego, jak duży jest osobnik i czy jest zagrożenie wybuchem, jeśli gazy zdążyły się nagromadzić), o tyle inaczej sprawa wygląda w przypadku masowych samobójstw. Pierwszą czynnością jest określenie skali problemu i zabezpieczenie terenu, następnie ocena sytuacji, czy w wodach nieopodal brzegu znajdują się rekiny i jak wiele – jest to niezbędne do podjęcia decyzji o akcji ratunkowej osobników, które jeszcze żyją (wtedy niezbędne jest przetransportowanie ich do oceanu przy pomocy dźwigu lub inną metodą, jeśli są mniejsze), zaś ostatnim – czy jest zagrożenie wybuchem (kiedy wiele osobników leżało zbyt długo w słońcu, usuwanie zwłok może być niebezpieczne i grozić nawet utratą życia przez członków służb specjalizujących się w utylizacji waleni).

Jeśli walenie umarły niedawno, można postarać się pozyskać ich mięso, tłuszcz, fiszbiny czy niektóre organy (jak chociażby wątroba) – zwłaszcza w przypadku płetwali błękitnych są one wartościowe. Niekiedy pozyskuje się także próbki do badań naukowych. W obydwu przypadkach dochodzi do porcjowania waleni. Zdarza się też, że liczba osobników jest bardzo duża i należy szybko usunąć je przy pomocy podnośników widłowych, dźwigów, koparek i innego sprzętu budowlanego, aby zapobiec katastrofie ekologicznej, kiedy te wybuchną lub zaczną się rozkładać. Często wykopuje się głębokie doły, w których składuje się nawet po kilka czy kilkadziesiąt osobników naraz, po czym zasypuje, aby ustrzec przed chorobami i żeby mogły się rozłożyć lub poporcjowane mięso rzuca się rekinom – dzięki temu nic się nie marnuje. Czasami wywozi się martwe ciała w głąb morza, aby nie zagrażały ludziom i faunie przybrzeżnej i tam zostały zjedzone przez drapieżniki (np. rekiny). To, w jaki sposób zostaną zutylizowane wieloryby, delfini czy morświnowate z masowych samobójstw ze względu na skalę problemu, decyzje podejmowane są przez rząd, a najczęściej przez ministerstwo gospodarki. Jeśli są to pojedyncze przypadki, decyzje pozostawia się specjalnym służbom specjalizującym się w utylizacji waleni.

Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:

1.https://www.fisheries.noaa.gov/insight/understanding-marine-wildlife-stranding-and-response
2.https://www.tawernaskipperow.pl/czytelnia/ciekawostki/masowe-samobojstwa-wielorybow-czy-to-w-ogole-mozliwe%253F/7609
3.https://www.zsl.org/conservation/get-involved/uk-cetacean-strandings-investigation-programme-csip
4.http://whitelab.biology.dal.ca/strand/StrandingWebsite.html
5.https://www.nationalgeographic.com/animals/article/why-do-whales-beach-themselves
6.https://theconversation.com/do-whales-attempt-suicide-50165
7.https://theconversation.com/what-causes-whale-mass-strandings-72985
8.https://www.wionews.com/world/why-do-whales-commit-suicide-answer-may-be-sonar-193807
9.https://www.seawatchfoundation.org.uk/understanding-cetacean-stranding-and-response/
10.https://www.nature.com/articles/s41598-020-66484-x
11.https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmars.2021.650735/full
12.https://iwc.int/management-and-conservation/strandings
13.https://uk.whales.org/our-4-goals/create-healthy-seas/why-do-whales-and-dolphins-strand/
14.https://www.doc.govt.nz/nature/native-animals/marine-mammals/marine-mammal-strandings/why-do-marine-mammals-strand/
15.https://www.kold.com/2022/10/12/477-whales-die-heartbreaking-new-zealand-strandings/
16.https://www.bbc.com/news/world-asia-38953165
17.https://www.theguardian.com/environment/2018/mar/23/mass-whale-stranding-western-australia-sharks-beached-augusta-hamelin-bay
18.https://www.nrdc.org/experts/michael-jasny/us-navy-implicated-new-mass-stranding-whales
19.https://www.thestar.com/news/world/2014/05/16/why_a_dead_blue_whale_is_so_important_to_science.html
20.https://wildlifeflorida.org/whales-beach/
21.https://ukstrandings.org/
22.https://www.scientificamerican.com/article/why-do-whales-beach-themselves/
23.https://www.science.org/content/article/why-whales-flee-sonar-sometimes-their-death
24.https://www.mmc.gov/priority-topics/species-of-concern/north-atlantic-right-whale/ship-strikes/
25.https://www.savecoastalwildlife.org/collisions-with-ships