Dzidki, czy wiecie, że Dziadek Mróz (Ded Moroz) nie zawsze przynosił prezenty i wraz ze zmianami kulturowymi począwszy od XIX wieku cała jego koncepcja została upodobniona do dzisiaj nam znanego europejskiego Mikołaja?* Na dodatek był czas, kiedy promowanie jego wizerunku było surowo zakazane. Zazwyczaj przynosił on prezenty w Nowy Rok liczony według kalendarza juliańskiego – początkowo jedynie w ZSRR, ale w połowie lat 30. XX wieku jego obchody rozszerzyły się na wszystkie kraje bloku wschodniego oraz objęły również część Polski (we wschodniej części, często w przygranicznych miejscowościach nadal część mieszkańców dostaje prezenty od Dziadka Mroza).
*[wspominam o europejskim, zaś dalej nie o amerykańskim, a zamerykanizowanym, gdyż pierwotnie koncept Świętego Mikołaja wywodzi się właśnie z Europy i był przedstawiany jako biskup z pastorałem, który rozdawał grzecznym dzieciom prezenty]
Dziadek Mróz a zmiany kulturowe
Postać Dziadka Mroza od XIX wieku uległa poważnym zmianom kulturowym – o ile wcześniej porywał od dzieci i był przedstawiany jako wychudzony, nikczemny czarnoksiężnik, który przypominał słowiańskich bogów: Zimnika (władającego zimą) i Prozwizda (władającego wiatrem i pogodą). Początkowo zamrażał on ludzi i porywał im dzieci wsadzając do dużego wora i uciekał z nimi w las. Tradycja początkowo polegała na składaniu podarków Dziadkowi Mrozowi w celu odzyskania potomstwa.
Dopiero z czasem, wraz ze wzrostem popularności europejskiej wersji Świętego Mikołaja i holenderskiego Sinterklaasa, w XIX wieku dzięki dziełom rosyjskiego dramaturga, Aleksandra Ostrowskiego, zmieniono koncepcję Dziadka Mroza, który zamiast porywać dzieci miał przynosić im prezenty. Również jego wygląd przerażającego pustelnika uległ ociepleniu – w odróżnieniu od europejskiego Mikołaja nosił on uszankę lub futrzaną czapkę zamiast mitry, na stopach ma walonki, zaś ubrany jest w gruby, sięgający do kostek kożuch w kolorze zielonym, błękitnym, granatowym, czerwonym lub białym. Podpiera się kosturem zamiast pastorałem. Co ciekawe, do domostw wchodzi przez drzwi, a nie przez komin (jak zamerykanizowany Mikołaj) i często towarzyszy mu jego wnuczka – Śnieżynka. Jego broda jest znacznie dłuższa, niż europejskiego czy zamerykanizowanego Mikołaja, nie jest też równo przystrzyżona – również nie jest otyły, mimo, że wygląda na dużego i silnego, jednak jest to zasługa grubego, ciepłego kożucha, a nie jego masy. Jego sani nie ciągnie zaprzęg złożony z reniferów, ale przemieszcza się trojką – czyli rosyjskim zaprzęgiem składającym się z trzech koni ciągnących masywne, drewniane sanie (poruszające się oczywiście po ziemi, a nie po niebie).
Dziadek Mróz i kontrowersje w ZSRR
Warto wspomnieć, że kiedy uformowano ZSRR, po rewolucji październikowej, Dziadek Mróz został uznany przez socjalistyczne władze za kułaka, czyli za bogacza, który jest zdziercą, wrogiem klasowym oraz pijawkę na „zdrowym ciele społeczności wiejskiej” oraz za sprzymierzeńca duchowieństwa, przez co wycofano się z kultywowania go w folklorze podczas świąt w całym bloku wschodnim aż do 1935 roku, kiedy to po słynnym liście bolszewickiego działacza, Pawła Postyszewa, który opublikowano w „Prawdzie” przywrócono świąteczne obchody i Dziadek Mróz znowu odwiedzał dzieci z podarunkami.
Warto wspomnieć, że obraz porywającego dzieci czarnoksiężnika już nigdy nie powrócił, zaś holenderski Zwarte Piet także porywający niegrzeczne dziatki również jest już bliski wycofania ze względu na antyrasistowskie protesty. Chyba tylko austriacki Krampus, który porywa i zjada dzieci pozostaje cały czas bez żadnych zmian.
