Dzidki, zapewne orka nie wydaje się może na pierwszy rzut oka jakimś niebezpiecznym zwierzęciem, ale uwierzcie, że te czarno-białe walenie nie bez przyczyny noszą w języku angielskim miano „killer whale” (czyli „zabójcze wieloryby”), gdyż nie ma w rozległych, oceanicznych wodach innego stworzenia, które byłoby ich naturalnym wrogiem. Poniekąd jest to zasługa wysokiej inteligencji orek, ale też emocjonalności, dzięki czemu potrafią analizować sytuacje, zapamiętywać zachowanie poszczególnych gatunków, wymieniać się między sobą informacjami (ich komunikacja jest złożona, chociaż mniej, niż kaszalotów), a także planować poszczególne etapy działań i realizować je w grupie. Orki są naprawdę świetnymi taktykami i potrafią zaplanować nawet paroetapowe działania i zmieniać na bieżąco strategię. Ponadto potrafią się szybko uczyć.

Ale wysoka inteligencja ma również swoje ciemne oblicze – potrafią być sadystyczne dla zabawy, niekiedy powodują cierpienie swoich ofiar dla rozrywki. To trochę tak, jak morderca z sadystycznymi zapędami, któremu sprawia przyjemność strach, jaki wzbudza w swojej ofierze. A takie działania orek niestety zagrażają zachwianiem równowagi w ekosystemie oceanów… a jednocześnie jest to fascynujące, jak na ich przykładzie można zaobserwować zależność między wysoką inteligencją, a podejmowaniem nielogicznych z punktu samego przetrwania gatunku czynności tylko dla chwili uciechy.

Orcinus orca – Krótka charakterystyka gatunku

Istnieje już tylko jeden żyjący gatunek orek i jest nim Orcinus orca (wymarłe: Orcinus citoniensis, Orcinus paleorca). Należą do gatunku waleni z rodziny delfinowatych, podrząd zębowce. Są gatunkiem kosmopolitycznym, czyli występującym w każdym oceanie i większości mórz na całym świecie, jednak najliczniej spotykane są w okolicach Antarktydy i Arktyki, gdzie polują na zwierzęta z dużą ilością tłuszczu, jak foki, pingwiny czy morsy. Jednak ich menu jest bardzo zróżnicowane – nie pogardzą również małymi rybami, śledziami, łososiami, waleniami innych gatunków (nawet płetwalami błękitnymi, które atakują dużą grupą), rekinami, ośmiornicami czy nawet żółwiami morskimi. Zdarza się również, że wyskakują nad powierzchnię wody, żeby zaatakować nisko lecące ptaki czy takie, które starają się aktualnie zapolować na rybę (często chwytają je wraz z rybami). Dziennie zjadają ok. 250 kg pożywienia. Dla człowieka nie stanowią raczej zagrożenia, chociaż zdarza się, że atakują nieduże łodzie (najczęściej zapamiętując je jako traumę lub po prostu są stresujące, przeszkadzają im w polowaniach). Jednak warto tutaj podkreślić, że są zmorą wielorybników i stanowią dla nich największe wyzwanie i niebezpieczeństwo – to właśnie przez takie działania orki zapamiętują zdarzenie i dręczone traumą potrafią zaatakować łodzie.

Zazwyczaj dorosłe osobniki mierzą ok. 10 m długości i ważą blisko 9 ton. Pomimo swoich rozmiarów są bardzo zwinne – mogą wyskakiwać wysoko nad powierzchnię wody, Są najszybciej pływającym ssakiem, który przemieszcza się z prędkością 55 km/h. Ich ciąża trwa ok. 16 miesięcy, rodzą jedno młode długości ok. 2,5 m. Większość swojego czasu spędzają pod wodą i rzadko się wynurzają. Jednak kiedy już do tego dochodzi, przez ok. 5 minut wydmuchują słup pary wodnej i intensywnie oddychają przed kolejnym zanurzeniem. Śpią przez ponad 10 godzin w ciągu dnia, chociaż nie wchodzą całkowicie w fazę snu – podobnie, jak u kaszalotów, jedna połowa mózgu zajmuje się czuwaniem, co chroni je przed utonięciem. Warstwa ich podskórnego tłuszczu wynosi 7,5-10 cm grubości. Na wolności żyją ok. 50-90 lat (odnotowana rekordowa długość życia wynosiła 103 lata). W niewoli jest to zaledwie niespełna 25 lat, a co ciekawe – orkom, które nie żyją na wolności opada również płetwa grzbietowa.

Trzymają się w stadach liczących ok. 5-10 osobników, w których zazwyczaj także polują. Jednak przy większej zdobyczy komunikują się z innymi grupami i potrafią w ten sposób polować na większe od siebie walenie (nawet płetwale błękitne). Takie polowanie kilku grup orek liczy sobie często około 100 osobników i jest dobrze zorganizowanym działaniem przy którym orki nieustannie komunikują się z osobnikami z innych „klanów”. Dlatego można powiedzieć, że działają, niczym bardzo dobrze zorganizowana grupa przestępcza – taka oceaniczna mafia. Dużą grupą przewodzi zazwyczaj jedna ze starszych orek (coś jak ojciec chrzestny mafii). To właśnie ona koordynuje atak na dużą zwierzynę. Orki nie walczą o przywództwo w takich sytuacjach – ich celem jest po prostu upolowanie zwierzyny, dlatego wszelkie spory byłyby bezcelowe. To właśnie czyni je niezwykle efektywnymi zabójcami. Zdecydowanie osiedlowa grupka Rycerzy Ortalionu nawet się do nich nie umywa. To bardzo dobrze zorganizowane drapieżniki.

Mają jednak również swoje wady, gdzie już nie wydają się takimi kozakami… a mianowicie są strasznymi maminsynkami. Badania naukowców z University of Exeter w Wielkiej Brytanii i Centrum Badań Wielorybów w Stanach Zjednoczonych wykazały zaskakujący fakt, a mianowicie, że samice orek potrafią poświęcić swój dalszy sukces reprodukcyjny w celu wspierania nawet dorosłych już synów, zwłaszcza, jeśli samica ma ich kilku. Kiedy samiec nie radzi sobie podczas polowania, to właśnie matka wspomaga go, póki ten nie będzie samodzielny, nawet jeśli osiągnie już dorosłość. Dopiero kiedy ten nauczy się polować samodzielnie, matka może spocząć. Jednak zdarzają się sytuacje, że samiec orki jest wspierany przez matkę aż do jej śmierci lub swojej starości. Badania wykazały, że techniki polowania u orek opierają się przede wszystkim na komunikacji i działaniu w grupie, dlatego tutaj znacznie lepiej radzą sobie samice. Samce są bardziej ciche i mniej się komunikują.

Inteligencja orek i rozbudowane zachowania społeczne

Orki mają bardzo wysoki współczynnik encefalizacji mózgu wynosi 2,5 EQ, podczas gdy dla porównania u płetwali błękitnych będzie to mniej, niż 1. Encefalizacja szacuje możliwości intelektualne mózgu i polega na przejmowaniu funkcji niższych ośrodków neuronowych przez wyższe. Dodatkowo, u Orcinus orca neurony znajdujące się w mózgu są dosyć ciasno ułożone, co zwiększa ich potencjał intelektualny (u innych waleni również występuje ciaśniejsze ułożenie neuronów, ale nie aż tak, jak u orek). Warto także wspomnieć, że neurony orek posiadają bardzo grube osłonki mielinowe, co koreluje z ich zdolnością do bardzo dobrego i szybkiego przetwarzania informacji pochodzących z otoczenia. Szacuje się, że IQ dorosłej orki jest zbliżone do ok. 15-16-letniego człowieka. Ich mózg jest drugim co do wielkości w królestwie zwierząt – ustępują pod tym względem jedynie kaszalotom. W dodatku ich mózg osiąga imponującą wagę ok. 5 kg.

Co więcej, orki działają zazwyczaj w grupie i bardzo dobrze komunikują się z osobnikami ze swojego gatunku. Są bardzo towarzyskie, ale często głównym celem podejmowanych wspólnie działań jest zdobycie pożywienia czy bezpieczeństwo, co pomaga im przetrwać nawet w ekstremalnych sytuacjach, jak np. atak żarłacza białego, którego same atakują (najwidoczniej w myśl zasady, że najlepszą obroną jest atak). Dzięki ich wysoko zorganizowanej struktury społecznej i działaniom podejmowanym dla dobra grupy, w dodatku wspólnymi siłami, orki nie mają tak właściwie żadnych naturalnych wrogów. Zdecydowanie nie da się o nich powiedzieć, że są piwniczakami, wręcz przeciwnie – to takie giga chady występujące we wszystkich oceanach świata (są gatunkiem kosmopolitycznym, czyli zamieszkującym morza i oceany praktycznie na całym globie). Tutaj warto wspomnieć, że zapamiętują zachowania innych gatunków i potrafią bardzo dobrze przetwarzać zdobyte informacje, wykorzystując zdobytą wiedzę w przyszłości. Swoje zachowanie potrafią dostosować do sytuacji, w jakiej aktualnie się znajdują i planować bardziej skomplikowane posunięcia podczas polowania czy obrony. Ich techniki bywają zazwyczaj złożone i potrafią nawet upolować chroniące się bezpiecznie na krze uszatki czy sprowokować zwierzę do wejścia do wody, gdzie już zyskują znaczącą przewagę. Wykorzystują nawet zwodzenie i oszukiwanie obranego przez siebie celu. Warto również wspomnieć, że każdy z klanów orek ma inny dialekt oraz że w komunikacji wykorzystywane są również dźwięki wydawane przy pomocy nosa. Podczas polowania wykorzystują również echolokację – mają niezwykle czuły słuch.

W dodatku tak, jak inne bardziej inteligentne gatunki waleni mają tendencje do wypływania na płyciznę i czekają, aż fale wyrzucą je na brzeg, co sprawia, że tak samo, jak grindwale, humbaki, płetwale i parę innych gatunków popełniają samobójstwa (pisałam o tym szerzej w innej dzidce). Zazwyczaj są to osobniki chore lub posiadające pasożyty czy stare. Jednak warto tutaj zaznaczyć, że w przeciwieństwie do np. grindwali czy delfinów raczej nie wykonują takich akcji masowo – zazwyczaj są to pojedyncze osobniki, które nie narażają stada na takie zagrożenie. Największa taka masowa akcja orek miała miejsce w 1980 roku na Wyspach Chatcham – wyrzuconych na brzeg zostało 12 osobników. Wcześniej w 1972 roku w Nowej Zelandii 7 osobników, zaś w 2014 roku również u wybrzeży tego kraju było ich 9. Poza tymi trzema przypadkami nie odnotowano już żadnych innych masowych samobójstw orek. Szacuje się, że te przypadki mogły być wynikiem błędów w nawigacji, ale zazwyczaj orki ze swoją dobrą zdolnością do przetwarzania informacji potrafią uniknąć wielu katastrof, jak uderzenia o statek czy jako jedne z nielicznych nie uciekają przed dźwiękami sonarów (możliwe, że powodem jest fakt, że nie mają naturalnych wrogów i zaatakowane raczej w odpowiedzi również przechodzą do ataku).

Najbardziej zdumiewające taktyki polowania u orek

Bez wątpienia najbardziej skutecznym narzędziem łowieckim u orek jest mózg i trzymanie się w dobrze zorganizowanej grupie, niczym włoska mafia. Pierwszą techniką, którą orki wykorzystują w polowaniu jest zaganianie ryb w jedną, „skondensowaną” ławicę, gdzie osobniki będą ze strachu trzymać się bardzo blisko siebie otoczone przez klan orek z każdej strony, bez drogi ucieczki. Orki wytwarzają nawet pęcherzyki powietrza sprawiając, że przestraszone ich nadmiarem ryby zbijają się w ciasną grupę. Dezorientują je również swoimi jasnymi podbrzuszami podpływając do ławicy tak, aby pokazać swój ubarwiony na biało brzuch i je zastraszyć. Następnie jedna z orek wpływa w ławicę ryb, ustawia się w charakterystyczny sposób i uderza ogonem ogłuszając kilka osobników, które ogłuszone wyrzucane są poza ławicę i natychmiast zjadane. Czynność ta powtarzana jest kilka razy, podczas gdy reszta orek pilnuje, aby ławica nadal trzymała się razem, co pozwoli im zjeść jak najwięcej osobników. Przy licznych ławicach orki zmieniają się, aby każda zdążyła się najeść.

Druga z technik polega na utopieniu wieloryba. W tym przypadku niezbędna jest większa liczba orek z innych klanów (łącznie ok. 100 osobników). Prowadzą intensywny pościg, podczas którego osłabiają swoją ofiarę sukcesywnie ją atakując w wielu miejscach naraz i uniemożliwiają jej zyskanie czasu na wynurzenie i zaczerpnięcie powietrza. Niekiedy dochodzi nawet do próby zaatakowania otwierającego paszczę wieloryba, a następnie chwycenie za jego język i wyrwanie go. Orki bardzo dobrze zdają sobie sprawę, że fiszbinowce oddychają powietrzem atmosferycznym i potrzebują wynurzenia. Osłabiony przez zorganizowaną grupę orek jest najczęściej jedzony jeszcze żywcem, kiedy tonie. Niezjedzone fragmenty opadają na dno, orki bardzo rzadko są w stanie dokończyć tak duży posiłek.

Trzecią z technik wykorzystują wobec fok i morsów znajdujących się na krze. Takie polowanie również odbywa się w grupie. Jedna z orek nieznacznie i po cichu wysuwa wierzch głowy nad powierzchnię wody, aby ostrożnie ocenić lokalizację fok znajdujących się na krze. Później zanurza i komunikuje pozyskane informacje pozostałym osobnikom, które płyną razem, równolegle do siebie, w tym samym rytmie machając ogonami, aby wywołać dużą falę, która spłucze zdobycz z kawałka lodu do wody, dzięki czemu będą miały znaczącą przewagę i bez problemu upolują ofiarę. Niekiedy przy mniej grubych krach, orki starają się roztrzaskać je na kawałki wzbudzając w fokach strach i mając nadzieję, że te wpadną do wody lub aby rozbić krę na tak małe kawałki, aby foki nie mogły już na nich szukać schronienia. Potrafią nawet roztrzaskać sporą krę lodową i znajdującą się na niej fokę odsunąć od pozostałych kawałków, aby ta im nie uciekła.

Czwartą z technik jest chwytanie ofiar znajdujących się na wybrzeżu. Orki mają ciężkie ciała, które uniemożliwiają im często atakowanie ofiar znajdujących się na wybrzeżu, jednak czasami chcąc zapolować na znajdujące się na plaży ofiary wywołują falę na tyle dużą, aby wyniosła je na brzeg umożliwiając szybkie chwycenie ofiary i pomogła od razu wrócić do wody. Młode osobniki mają mniejszy problem, gdyż mogą odepchnąć się płetwami czy łatwiej zostać zniesionymi przez falę z powrotem do wody, dlatego to najczęściej one wykonują takie manewry – im bardziej dorodna i ciężka orka, tym więcej ryzykuje tym, że utknie na plaży.

Piąta z technik polega na ogłuszaniu rekinów. Chociaż wydawać by się mogło, że to rekiny polują na orki, jest zupełnie na odwrót (a nawet unikają orek – nawet żarłacze białe czy rekiny tygrysie wyczuwając w nich zagrożenie). Ponieważ rekiny nie oddychają powietrzem atmosferycznym, orki przyjmują tutaj zupełnie odwrotną taktykę – grupą dopychają rekina do powierzchni wody, a kiedy jego głowa zostanie na chwilę wynurzona, wysuwają nad taflę swoje ogony i uderzają z całej siły rekina w głowę w celu ogłuszenia go, gdyż doskonale zdają sobie sprawę z ich słabości zwanej bezruchem tonicznym. Występuje on, kiedy rekin obróci się brzuszną stroną ciała ku górze, dlatego orki ogłuszając rekina starają się go obrócić właśnie w ten sposób, aby potem zjeść go żywcem.

Szósta technika została zaobserwowana po raz pierwszy dopiero w 2014 roku u wybrzeży Nowej Zelandii, kiedy to orki natknąwszy się na duże stado narwali zaczęły je gonić w kierunku wybrzeża, aby tamte utknęły na mieliźnie, po czym uderzane są ogonem i ogłuszone ściągane wraz z wywoływaną przez resztę osobników falą na głębszą wodę, gdzie są pożerane. Oczywiście, kiedy sytuacja ulega zmianie, orki zawsze starają się przystosować do nowych warunków i niekiedy łączą ze sobą nawet kilka technik łowieckich.

Orki a zagrożenie dla morskiego ekosystemu

Orki są niezwykle inteligentne, ale mają tendencję do niezjadania całej swojej zdobyczy czy też polowania jedynie dla zabawy, w ramach nauki. Niestety takie zachowanie zagraża morskiemu ekosystemowi. Dla przykładu, mniejsze wieloryby zabijane są często głównie w celu zjedzenia ich języka i nic poza tym, a w przypadku większych – kilka klanów orek się najada, a reszta wieloryba opada na dno. Nieco inna sytuacja jest w przypadku rekinów, gdzie orki potrafią polować na kilka osobników jedynie dla… wątroby. Wygryzają ją „na żywca”, a później porzucają resztę zdobyczy, aby zapolować na kolejne. Dobrym przykładem jest sytuacja zaobserwowana 23 lutego 2022 roku, kiedy to dwie orki w krótkim czasie zapolowały aż na 11 rekinów jednego dnia, żeby wyjeść jedynie ich wątroby. Jest to spore zagrożenie dla ekosystemu, gdyż wybredne gusta orek powodują znaczne przerzedzenie populacji niektórych gatunków. Kolejnym problemem jest rozbijanie kry przez orek chwytających foki, która rozdrobniona na mniejsze kawałki znacznie szybciej się topi. Nie byłby to pewnie tak duży problem, gdyby nie to, że najwięcej orek żyje właśnie w okolicach Antarktydy i Arktyki, a w dodatku głównym celem ich polowań są znajdujące się na krach foki i morsy, w których tłuszczu gustują.

Dodatkowe źródła dla zainteresowanych:

1.https://www.pbs.org/wnet/nature/killer-whales-killer-weapon-brain/11352/
2.https://wearesonar.org/2015/06/08/three-amazing-orca-hunting-strategies/
3.https://www.crazynauka.pl/6-zadziwiajacych-technik-polowania-u-orek-nie-mieliscie-pojecia-ze-moze-je-stosowac-zwierze/
4.http://www.orcinus.pl/polowanie.html
5.https://swiatoze.pl/orki-atakuja-pletwale-blekitne-co-na-to-biolodzy-2/
6.https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-agresywna-para-orek-zaatakowala-11-rekinow-polowala-na-ich-w,nId,6632185
7.https://www.projektpulsar.pl/srodowisko/1982752,1,wilki-oceanu.read
8.https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C95385%2Csamice-orek-rezygnuja-z-przyszlego-potomstwa-aby-pomagac-doroslym-synom.html
9.https://magazynwiatr.pl/blog/dlaczego-orki-atakuja-jachty/
10.https://kopalniawiedzy.pl/orka-walen-ssaki-polowanie-populacja-wedrowna-osiadla-echolokacja-tryb-cichy-Volker-Deecke,12650
11.http://orcazine.com/orcas-and-mass-strandings/
12.https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C95385%2Csamice-orek-rezygnuja-z-przyszlego-potomstwa-aby-pomagac-doroslym-synom.html
13.https://www.orcatorch.com/info/1656575497.html
14.https://phys.org/news/2010-03-smart-killer-whales-orcas-2nd-biggest*html
15.https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/orka
16.http://orcinus.pl/ciekawostki.html
17.https://dinoanimals.pl/zwierzeta/orka-postrach-oceanow/
18.https://iwc.int/about-whales/whale-species/killer-whale