II Rzeczpospolita i jej waluty po 11 listopada 1918

Polska po zakończeniu I Wojny Światowej, a tym samym zaborów państwo polskie borykało się z wieloma problemami. Jednym z nich był spadek w postaci systemu monetarnego państw zaborczych.
Tak oto po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku w obiegu znajdowały się: korona austriacka, marka niemiecka i marka polska. Naczelnik Państwa 7 grudnia 1918 roku wydał dekret o ustanowieniu marki polskiej prawnym środkiem płatniczym na terenie całej II Rzeczypospolitej. W kolejnym roku z obiegu wycofano koronę austriacką, a w latach 1920 i 1922 stopniowo wycofywano marki niemieckie. W międzyczasie ustawą z 28 lutego 1919 r. (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 20 poz. 230) Sejm zdecydował o wprowadzeniu w Polsce w przyszłości złotego.

Inflacja

Wyniszczenie ziem polskich przez przejście przez nie frontu I Wojny Światowej oraz późniejszą wojnę z Bolszewikami doprowadziło do stopniowo rosnącej inflacji. Marka polska stała się bardzo podatna na wahania gospodarki. Dla przykładu: po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej kurs dolara do marki wynosił 1:17 000, z kolei w roku 1922 po zabójstwie prezydenta Narutowicza było to już 1:33 000. 1 marca 1923 roku prezydent Stanisław Wojciechowski odbył naradę z byłymi ministrami i powołał na Ministra Skarbu Władysława Grabskiego. Wprowadzony został podatek infacyjny doprowadził do chaosu, strajków i groźby realnej rewolucji.

Plan naprawczy Władysława Grabskiego

Po upadku rządu Władysława Sikorskiego Premierem został Wincenty Witos, który pozostawił na stanowisku Ministra Skarbu Władysława Grabskiego. Minister zaproponował plan naprawczy mający na celu zmniejszenie deficytu budżetowego poprez zaciągnięcie pożyczki zagranicznej, wprowadzenie nowego podatku (tzw. podatek majątkowy) oraz zaplanował zmniejszenie wydatków publicznych na kolej i wojsko. Sejm jednak odrzucił plan, a brak wsparcia ze strony Witosa i nieprzychylna postawa wobec prezydenta sprawiły, że 1 lipca 1923 roku Władysław Grabski podał się do dymisji. Dodam tylko, że w czasie panowania centroprawicowego ugrupowania inflacja przerodziła się w hiperinflację, a ceny wzrosły 286 krotnie co przelało czarę społecznej goryczy.

Reforma walutowa Premiera Grabskiego

Zła polityka fiskalna i wojnyy stronnict postawiły II Rzeczpospolitą nad skrajem przepaści. 17 grudnia 1923 roku na mocy dekretu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego na Premiera powołano Władysława Grabskiego, który jednocześnie objął tekę Ministra Skarbu. Katastrofalną politykę kraju i niestabilność systemu obrazuje fakt, iż nowo zawiązany Rząd był 12 w okresie 5 lat od odzyskania przez Polskę niepodległości. 20 grudnia 1923 roku premier wygłosił swoje słynne exposé. Deklarował on reformę walutową i zrównoważenie budżetu - ujednolicenie przychodów i rozchodów państwa oraz zdławienie inflacji. Odbyło się również głosowanie nad przyzaniem Rządowi wotum zaufania. Za głosowało 194 posłów ugrupowań centro-prawicowych, przeciw było 76 posłów partii komunistycznych i mniejszości narodowych, wstrzymało się. 174 posłów głównie partii lewicowych. 11 stycznia 1924 roku przyznano Rządowi specjalnego pełnomocnistwa popartego Ustawą o naprawie skarbu państwa i reformie walutowej na okres pół roku. Na efekty pracy Rządu tzw. pozaparlamentarnych fachowców nie trzeba było długo czekać. W tym samym miesiącu wydano specjalne rozporządzenie ustanawiające nową walutę oraz powołano jej emitenta - Bank Polski, który zastępował zlikwidowaną jednocześnie Polską Krajową Kasę Pożyczkową. W lutym Rząd ogłosił uzyskanie równowagi budżetowej, co ustabilizowało kurs dolara i pozwoliło zakończyć emisję marki polskiej w marcu 1924 roku.

Nowa waluta złoty

Zwieńczeniem reformy pieniężnej przeprowadzonej przez Premiera Władysława Grabskiego i jego Rząd specjalistów było wprowadzenie 29 kwietnia 1924 roku do obiegu nowej waluty. Nim jednak tego dokonano trzeba było ją zaprojektować i określić nominały, o tym w części 3.

Źródła:
- Wikipedia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty
https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiperinflacja
https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Grabski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Reforma_walutowa_W%C5%82adys%C5%82awa_Grabskiego
- Histmag
https://histmag.org/Rzad-ostatniej-szansy-rzad-sukcesu-drugi-rzad-Wladyslawa-Grabskiego-8838
- Youtube
https://www.youtube.com/watch?v=8GVUHwVIz5Y
https://www.youtube.com/watch?v=pclXyp5DQu4
- Źródła własne i kroniki

Złoty w okresie I Rzeczpospolitej oraz w czasie zaborów

Złoty jako moneta pojawiła się po raz pierwszy w 1663 r. za sprawą Jana Kazimierza pod postacią tymfa bitego w lichej jakości srebrze (powodem było wyniszczenie gospodarki po wielu wojnach m.in ze Szwedami, Turkami, Kozakami, ale to temat na osobną dzidę). W XIV i XV w. Złotym nazywano złote dukaty zagraniczne z obiegiem w Polsce, jak i bite przez władców Polski. Początkowo wartość złotego obliczano na 14 groszy. Uchwałą sejmu z 1496 r. ustalono kurs złotego na 30 groszy. Z biegiem czasu kurs ten nie utrzymał się, a powodem był zmieniający się parytet srebra i złota. W tym okresie zmieniono jednostkę obrachunkową i była ona równa 30 groszy , określano ją jako złoty polski. Złoty dukat natomiast otrzymał nazwę czerwony złoty. W XVII w. 1 złoty czerwony przeliczany był na 4 do 6 złotych polskich. Reforma monetarna króla Stanisława Augusta ustaliła jednostką zasadniczą o kursie 1 złoty polski = 30 groszy. Stosunek ten utrzymał się przez czasy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Mennica warszawska biła monety złotowe do 1841 r.

Okres po I Wojnie Światowej

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 r. Na terenie II Rzeczypospolitej znajdowały się w obiegu: korona austriacka, marka niemiecka i marka polska (waluta Królestwa Polskiego zwane też kongresowym). Dekretem Naczelnika Państwa z 7 grudnia tego roku marka polska stała się prawnym środkiem płatniczym w całym kraju (W styczniu 1920 Sejm RP ustanowił jako jedyną walutę państwa polskiego markę polską).

Ustawą z 28 lutego 1919 r. (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 20 poz. 230) Sejm zdecydował o wprowadzeniu w Polsce w przyszłości złotego zamiast lecha, który był walutą zaproponowaną przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową w ustawie z 5 lutego 1919 r. (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 14 poz. 174). W ramach ciekawostki dodam, że poza lechem i złotym dyskutowano też nazwanie waluty jako „pol”, którego nazwa cieszyła się podobnym poparciem do lecha i złotego oraz mniej popularne „piast", „sarmat" lub „kościuszko". W tym okresie debatowano nad powołaniem nowego banku emisyjnego pod nazwą Bank Polski w miejsce PKKP, ale sprawę odłożono (w czasie tym niepokój budziło zagrożenie zza wschodniej granicy). Sytuację Skarbu Państwa pogarszała stopniowo coraz bardziej wojna z Bolszewikami, która wybuchła 14 lutego 1919 i zakończyła się 18 października 1920 (dekret pokojowy podpisano 18 marca 1921 roku). PKKP zmuszona była poprzez naciski rządu i przedsiębiorców luzować politykę kredytową. Dodatkowa emisja pieniądza doprowadziła do tego, iż marka polska zaczęła podlegać stopniowej inflacji. Między rokiem 1920-1923 dochodziło do częstych zmian w rządzie oraz do walki stronnictw, którego wynikiem było zabójstwo prezydenta Narutowicza. To wszystko spowodowało hiperinflację, wynikiem której była destabilizacja gospodarki. Okoliczności te doprowadziły do upadku rządu Witosa i powołania na premiera Władysława Grabskiego, który jednocześnie objął tekę Ministra Skarbu. Celem rządu była pełna reforma walutowa i stabilizacja gospodarki.

W styczniu 1924 r. rząd wydał rozporządzenie ustanawiające nową walutę – złotego i powołał jej emitenta – Bank Polski, który zastąpił zlikwidowaną Polską Krajową Kasę Pożyczkową i jako wyłączny emitent waluty państwowej z dniem 28 kwietnia 1924 roku. Przeprowadzono pełną wymianę marek polskich na złote, przy utrzymaniu w obiegu obu walut do końca czerwca 1924 r. (możliwość wymiany marek na złote zachowano do 31 maja 1925 r.). Stosunek wymiany marki polskiej na złotego Grabski ustanowił na 1 800 000:1.

Zapraszam do dyskusji w komentarzach, konstruktywną krytykę i sugestie. 
Mam nadzieję, że tym razem Admin nie usunie tej i kolejnych dzidek z serii "Historia złotego".
Więcej już wkrótce.

Ale spierdolił sprawe że nie pozwolił swojemu synowi Władysławowi IV koronować się na Cara Moskwy. Mogło by być inaczej...

W czasach wypraw krzyżowych powstawało wiele chrześcijańskich zakonów rycerskich, a jednym z nich był Rycerski i Szpitalniczy Zakon Świętego Łazarza z Jerozolimy (łac. Ordo Militaris et Hospitalis Sancti Lazari Ierosolymitani), nazywano ich jako: lazaryci, łazarzyści, lazarianie.  Zakon został założony w Ziemi Świętej podczas I wyprawy krzyżowej w 1098 przez Gérarda de Martigues, zwierzchnika wszystkich instytucji szpitalnych w Jerozolimie. Zakon powstał jako zakon szpitalny, swą nazwę wziął od biblijnego Łazarza, patrona trędowatych, i jemu dedykował większość swych szpitali i kościołów. Skupiali się przede wszystkim na opiece szpitalnej nad trędowatymi, jednak z czasem okazała się potrzebna ochrona szpitali przed niewiernymi i rabusiami, dlatego została utworzona milicja złożona z trędowatych rycerzy-pacjentów, u których choroba nie była jeszcze zbyt zaawansowana (później jednak zbrojne ramię zakonu tworzyli także zdrowi rycerze).

Joannici i bożogrobcy, a także templariusze uczyli lazarytów sztuki walki, przez militarną część przekształcono zakon szpitalny w zakon rycerski. Pierwsza wzmianka jako o zakonie militarnym pochodzi z 1154 r. Przez pierwsze lata zakon był częścią zakonu joannitów. Usamodzielnił się w 1120, gdy Boyand Roger, dotychczasowy rektor szpitala joannitów, po zachorowaniu na trąd został mianowany mistrzem świętego Łazarza. Następny wielki mistrz (wcześniej także zwierzchnik joannitów) Rajmund du Puy przyjął prosty, zielony krzyż jako znak i godło lazarytów. Krzyż stał się symbolem ich posłannictwa, poświęcenia dla Chrystusa, zieleń zaś stała się tradycyjnym kolorem ich posługi szpitalnej. Lazaryci byli w średniowieczu jedyną organizacją zajmującą się opieką nad trędowatymi.

Walczyli m.in. w bitwach pod Montgisard (1177), Hittinem (1187) czy Gazą (1244), podczas obrony Jerozolimy, Akki, zamków Khirbet el Zeita i Medjel el Djemeriayh. Utworzyli własną flotę, kontrolującą obszar między Akką a innymi chrześcijańskimi portami Morza Śródziemnego, gdzie mieli swoje instytucje. Uczestniczyli w krucjacie Ludwika IX Świętego przeciwko Egiptowi oraz w wyprawach do Syrii w 1250–1254. Po upadku Akki, ostatniej twierdzy w Królestwie Łacińskim, zakon przeniósł się na Cypr, by następnie powrócić do swojej głównej siedziby we francuskim Boigny. Wcześniej jednak lazaryci zdążyli założyć komandorie i szpitale w większości krajów Europy m.in. we Francji, Italii, Sycylii, Anglii, Szkocji, Irlandii, Szwajcarii, Austrii, Niemczech, Czechach, Dalmacji, na Węgrzech, Bałkanach, Półwyspie Iberyjskim, a także w Polsce. W połowie XV w. między innymi dzięki działalności lazarytów trąd stał się chorobą coraz rzadszą.